Voor het eerst zijn er in Nederland meer onbemande dan bemande locaties. Momenteel worden 2.068 tankstations geëxploiteerd zonder personeel. Daar staan 2.044 bemande vestigingen tegenover. Dat blijkt uit cijfers van databureau Petrolview. De verwachting is dat het onbemande segment de komende jaren nog verder stijgt, onder meer door toenemende druk op de brandstofmarges en steeds zuinigere auto’s.

Onbemande stations zijn er al decennia in Nederland. Dit was echter tot eind vorige eeuw een relatief klein segment. Pas met de komst van Tango in 2000 begonnen deze tankpunten de markt gestaag te veroveren. Al snel bleek er een grote markt te zijn voor lage prijzen zonder service. Andere maatschappijen besloten zich ook te richten op onbemande exploitatie. Daardoor waren er in 2005 al 961 vestigingen zonder personeel. Dat was toen ruim twintig procent van het totale aantal stations. Het Express-segment bleef groeien, met gemiddeld ongeveer honderd locaties per jaar.

Bemand gekelderd

Tegelijkertijd daalde het totale aantal tankstations. Dit betekent uiteraard dat vooral het bemande segment terrein verloor. Alleen al in de afgelopen zes jaar verdwenen er achthonderd locaties met personeel. Was in 2011 nog twee derde van de tankstations bemand, inmiddels is dat dus minder dan de helft (bekijk voor de exacte aantallen de tabel onderaan dit artikel).

Erik de Kok van Petrolview denkt niet dat de onbemande toename snel zal stoppen. “Ik verwacht dat deze trend doorzet. Waarschijnlijk zie je steeds meer een tweedeling ontstaan, met aan de ene kant de onbemande locaties en aan de andere kant de stations met een goed uitgeruste shop. De klassieke tankshop met vooral autobenodigdheden en snoep gaat het steeds moeilijker krijgen. Al verwacht ik niet dat dit middensegment heel snel verdwijnt. Het is een kwestie van de lange termijn.”

Tabak

Ook Peter Waterham van Tankstation Advies verwacht dat de onbemande groei niet snel een halt wordt toegeroepen. Maar het tempo waarin de stijging doorzet, hangt volgens hem sterk af van de vraag of tankstations in de toekomst nog tabak mogen verkopen. “Zo lang het petrolkanaal nog sigaretten kan aanbieden, gaat het niet veel sneller dan in de afgelopen jaren. Ik denk dat we over vijf jaar op ongeveer zestig procent onbemande stations zitten. Maar als tabaksverkoop in de toekomst wegvalt, zal dat de groei versnellen.”

Daarnaast wijst Waterham op de opkomst van alternatieve brandstoffen. “Als Nederlanders massaal overstappen naar elektrisch rijden de komende jaren, heeft dat uiteraard ook invloed op het rendement van tankstations. Een andere factor is de vraag of Fastned alsnog toestemming krijgt voor de bouw van shops bij hun laadstations. Als die toestemming inderdaad komt, zet dat de rentabiliteit van snelweglocaties verder onder druk.”

Voorterrein en shop gescheiden

In het onbemande aantal zitten ook locaties waar het voorterrein en de tankshop gesplitst zijn. Dergelijke constructie zijn onder meer te vinden bij veel Tango-locaties. Daar exploiteert moederbedrijf Kuwait Petroleum zelf het voorterrein, terwijl een zelfstandige ondernemer de shop uitbaat voor eigen rekening. Hierbij wordt de brandstof afgerekend aan de pomp.

Dat er snel meer vestigingen komen die op deze manier worden uitgebaat, verwacht Waterham niet. “Je maakt een overstap naar onbemand omdat de shop niet rendabel is. Het is niet logisch om de winkel te heropenen als je enkele jaren geleden onbemand bent geworden. Het kan alleen als je een sterke shopformule hebt. Want in de tussenliggende jaren zijn de personeelskosten gestegen en is de onduidelijkheid over de toekomst van tabaksverkoop alleen maar groter geworden. Dan moet je echt voorzichtig zijn om een shop te heropenen.”

TinQ

Qua aantal locaties is TinQ de grootste formule in de onbemande markt. Hiervan zijn er inmiddels 315 in ons land. Waterham was betrokken bij de totstandkoming van het TinQ-concept, toen nog onder de vleugels van Shell. “Dat was enkele jaren voordat Tango kwam. Shell vond het nog te vroeg om een sterk onbemand concept in de markt te zetten en met echt hoge kortingen te gaan werken. Tango deed dat wel en ondersteunde dat met een flinke marketingcampagne.”

Terwijl andere formules zich tot dan toe beperkten tot vijf of zes guldencent pompkorting per liter, dook Tango daar ver onder met kortingen van meer dan tien cent. Dat was toen nog uitzonderlijk. Esso kwam kort daarna met een Express-formule, terwijl Shell besloot om alsnog TinQ te lanceren. Ook onder meer Tamoil, Salland Olie en zelfs ANWB stortten zich in de onbemande strijd. Tegenwoordig heeft vrijwel elke grote keten een Express-formule, al is dat soms met tegenzin.

Hoewel meer dan de helft van de stations onbemand wordt uitgebaat, betekent het niet dat dit segment ook een hoger marktaandeel heeft. Een overstap naar exploitatie zonder personeel is meestal geen keuze uit luxe. Stations met een hoge brandstofverkoop blijven vaak bemand. Het moment waarop onbemande stations daadwerkelijk meer liters verkopen dan bemande locaties lijkt dan ook ver weg.

Bekijk een overzicht van de aantallen bemande en onbemande tankstations in Nederland: